WCAG, dostępność cyfrowa i inne zmartwienia zamawiających szkolenia e-learningowe

Z pamiętnika firmy e-learningowej

Z pewną jednostką sektora finansów publicznych intensywnie pracowaliśmy nad dostępnością szkoleń e-learningowych(i). To projekt ze szczególną misją. Chodziło w nim o zapewnianie, aby ze szkoleń e-learningowych mogło korzystać jak największe grono użytkowników, również tych z różnymi niepełnosprawnościami – wzroku, słuchu, ruchu, niepełnosprawnością intelektualną czy zaburzeniami poznawczymi.

‍

Opracowaliśmy ekrany szkolenia i doskonaliliśmy je we współpracy z ekspertami dostępności cyfrowej. Nauczyliśmy się przechodzić szkolenia za pomocą klawiatury i czytnika ekranu, korzystać z mało znanych funkcjonalności Articulate Storyline’a (programu do tworzenia szkoleń) oraz stosować narzędzia do doboru i oceny odpowiedniego kontrastu. Znaleźliśmy jednak szereg ograniczeń, pomimo zapewnień producenta oprogramowania o spełnianiu wymogów dostępności(ii). W związku z tym zasypaliśmy dział pomocy technicznej Articulate zgłoszeniami błędów i usprawnień. Oprócz części typowo technicznej wypracowaliśmy także projekt dokumentacji dla osób, które zamawiają i odbierają szkolenia.

‍

Dla nas była to przede wszystkim ciekawa przygoda. Dla naszych partnerów również, choć w ich przypadku w grę wchodzi jeszcze spełnienie wymogu prawnego.

Dostępność cyfrowa – co i dla kogo

Mówiąc krótko - wszystkie strony internetowe oraz aplikacje mobilne podmiotów publicznych muszą być dostępne cyfrowo. Wynika to z ustawy o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych(iii) oraz ustawy o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami(iv).

‍

Większość z nas – użytkowników internetu - zna takie funkcjonalności stron internetowych jak dostosowanie wielkości czcionki czy zmiana kontrastu. To zaledwie dwa z licznych ułatwień dostępu na stronach internetowych. Przepisy i zalecenia, które mówią o dostępności, związane są z Web Content Accessibility Guidelines (WCAG)(v). Wytyczne te nie są tylko listą technicznych wymogów. Znajdziemy w nich 4 zasady:

postrzegalność,

funkcjonalność,

zrozumiałość,

solidność

oraz wytyczne na trzech poziomach (A, AA i AAA) i kryteria sukcesu, które twórcy z konsorcjum W3C spisali jako twierdzenia możliwe do weryfikacji i niezależne od technologii.

‍

Jak czytamy w streszczeniu WCAG wdrożenie tych zaleceń:

sprawi, że treści będą bardziej dostępne dla szerszego grona osób z niepełnosprawnościami, w tym dla osób niewidomych i słabowidzących, głuchych i niedosłyszących, osób z niepełnosprawnością ruchową, z zaburzeniami mowy, nadwrażliwością na światło, osób z niepełnosprawnościami złożonymi, a także dla niektórych osób mających trudności w uczeniu się i ograniczenia poznawcze; ale nie zaspokoi potrzeb każdego użytkownika z niepełnosprawnością. Niniejsze wytyczne dotyczą dostępności treści internetowych na komputerach stacjonarnych, laptopach, tabletach i urządzeniach przenośnych. Wprowadzenie wytycznych w życie sprawi również, że treści internetowe będą często bardziej użyteczne dla użytkowników w ogóle.

‍

W praktyce oznacza to takie projektowanie, które uwzględnia potrzeby tych użytkowników, którzy na przykład:

chcą wiedzieć, co przedstawia ilustracja, choć jej nie widzą,
mogą korzystać jedynie z klawiatury, a nie z myszy,

powiększają widok stron lub dostosowują jej kolorystykę, aby lepiej widzieć treści.

Zalecenia WCAG na poziomie AA (z niewielkimi ograniczeniami) stanowią wytyczne dla dostępności treści internetowych w ustawie o dostępności stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych. Akt ten zawiera katalog podmiotów zobowiązanych. Są to:

jednostki sektora finansów publicznych,

państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej,

osoby prawne, utworzone w celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, które wymienione w dwóch wcześniejszych punktach podmioty:

finansują ze środków publicznych w ponad 50%, lub
posiadają przez ponad połowę udziałów albo akcji, lub
nadzorują organ zarządzający, lub
mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego,

związki tych podmiotów,
organizacje pozarządowe działające na rzecz ochrony i promocji zdrowia, osób z niepełnosprawnościami i seniorów.

Niektóre elementy stron i aplikacji – takie jak nawigacja czy narzędzia służące do kontaktu - muszą być dostępne cyfrowo(vi).

Jak to się ma do e-learningu?

Może pomyślisz – zgoda, strona internetowa instytucji publicznej musi być dostępna dla każdego, ale co z tego wynika dla szkoleń e-learningowych? Otóż osoby, które potrzebują dostępnych szkoleń, znajdują się w gronie pracowników jednostek publicznych. Treści zawarte w szkoleniach e-learningowych służą skutecznemu wykonywaniu obowiązków.

‍

W ustawie o dostępności cyfrowej znajdziemy też zapis, że strony internetowe działające wewnętrznie (tzn. intranety i ekstranety) muszą być dostępne cyfrowo i posiadać własne deklaracje dostępności. Do tej właśnie kategorii można zaliczyć platformę e-learningową i zamieszczone na niej szkolenia. Warto przy tym wspomnieć, że materiały z intranetu i ekstranetu opublikowane przed 23 września 2019 r. i od tego czasu nieaktualizowane nie muszą być dostępne cyfrowo. Trzeba wówczas zapewnić dostęp alternatywny, co wcale nie jest dobrym rozwiązaniem. Nie dotyczy to jednak sytuacji, w których pracownicy korzystają z treści, które powstały przed wskazaną wcześniej datą, do realizacji bieżących zadań. Wówczas dostępność jest konieczna.

‍

Co istotne dla zamawiających i dostawców e-learningu, trwają prace nad nowelizacją ustawy, a jednym z jej punktów jest wyłączenie z wymagań ustawy gier(vii).

Niektórzy producenci rozwiązań e-learningowych, jak np. wspomniany Articulate czy Moodle(viii), przygotowali własne deklaracje dostępności oparte na szablonie Voluntary Product Accessibility Template (VPAT). W przypadku pierwszego rozwiązania sami się przekonaliśmy, że zapewniania to niekiedy za mało, np. w zakresie powiększania zawartości do 200% Storyline generuje paski przewijania w dwóch wymiarach. To zaś stanowi wytycznej dotyczącej powiększania tekstu (1.4.4 w WCAG).

‍

W przypadku platformy Moodle, która jest często spotykanym rozwiązaniem w instytucjach publicznych, warto mieć na uwadze, że deklaracja dotyczy konkretnej czystej wersji instalacyjnej, a już niekoniecznie konkretnego wdrożenia po dostosowaniu i dodaniu wtyczek.

Podsumowanie

Dostępność cyfrowa dla instytucji publicznych jest wymogiem. Są podstawy, aby przypuszczać, że stanie się tak również w przypadku pozostałych podmiotów. Nie chodzi tu jednak tylko o prawne zobowiązania, ale o to, by projektować uniwersalne produkty cyfrowe. Takie, z których to samo wyniesie zarówno osoba, która korzysta z nich za pomocą wzroku i kursora myszy, jak i osoba niesłysząca czy z problemami widzenia.

‍

Przygotowanie dostępnego szkolenia e-learningowego to nie kilka prostych sztuczek typu dodanie napisów czy opisów alternatywnych do obrazków. To inne podejście do projektowania i testowania oraz – co równie istotne – budżetowania. Już nasze pierwsze doświadczenia pokazują, że pracochłonność w projekcie opracowania szkolenia dostępnego jest znacząco wyższa od standardowych projektów. To również wyzwanie dla zamawiających, którzy muszą odpowiednio nazwać oczekiwania, a następnie je zweryfikować, gdy odbierają produkty(ix). O dostępności cyfrowej e-szkoleń na pewno będziemy jeszcze pisać. Zapraszamy też do kontaktu z nami osoby, które są odpowiedzialne za ten temat w swojej instytucji.

‍

Przypisy końcowe

(i) Zadanie zrealizowano w ramach projektu „Equal chances – equal work” (Równe szanse - równa praca), współfinansowanego z Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014 – 2021 w ramach programu “Social Dialogue - Decent Work”. Projekt był prowadzony przez UMW oraz Fundację Aktywizacja. Jego celem jest tworzenie lepszych warunków pracy dla osób z niepełnosprawnościami. Jednym z elementów projektu jest stworzenie przyjaznych szkoleń e-learningowych.

(ii) Articulate Storyline 360 Accessibility Conformance Report (stan na 15 września 2021 r.)

(iii) Ustawa z dnia 4 kwietnia 2019 r. o dostępności cyfrowej stron internetowych i aplikacji mobilnych podmiotów publicznych [PDF]

(iv) Ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami [PDF]

(v) Oficjalne polskie tłumaczenie wytycznych dla dostępności treści internetowych (WCAG) 2.1.

(vi) Jeśli interesują Cię szczegóły, takie jak pojęcie alternatywnego dostępu, możliwe wyłączenia oraz to kto i jak egzekwuje przepisy, zajrzyj do omówienia wymogów dostępności cyfrowej dla podmiotów publicznych.

(vii) Projekt nowelizacji ustawy o dostępności cyfrowej wpisany do wykazu prac rządu (dostęp: 4 listopada 2021 r.)

(viii) Moodle accessibility conformance report

(ix) W Urzędzie m. st. Warszawy funkcjonuje Standard dostępności cyfrowej [PDF], który został opracowany we współpracy z organizacjami pozarządowymi i jest próbą określenia wymagań dla produktów cyfrowych.